Biyoloji 3 Ders Notu & Konu Anlatımı
ÜNİTE : 1 – 1.Konu: Mitoz ve Eşeysiz Üreme
Hücre Bölünmesinin Gerekliliği
• Hücre bölünmesi, hem tek hem de çok hücreli canlılarda hayati önem taşır. Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyümeyi, gelişmeyi ve doku onarımını sağlar.
• Canlıların, türlerini devam ettirmek için kendilerine benzer yeni canlılar üretmesine üreme denir.
• Üremenin temelinde hücre bölünmeleri yer alır.
• Mitoz
• Mayoz
Hücre Neden Bölünür?
• Hacim-yüzey oranının bozulması
• Sitoplazma-çekirdek oranının değişmesi
• Hücreye bölün emrinin verilmesi
Hücre Döngüsü
• Hücre döngüsü: Yeni bir hücrenin oluşmasından sonra bölünerek yeni hücreler oluşturması süreci.
İnterfaz
Mitotik evreden daha uzun süren interfaz, üç alt evreden oluşur:
• G1 Evresi : Yavru hücre büyür ve metabolizma hızlıdır. Embriyonik hücreler hızlı bölündüğü için bu evre görülmez.
• S Evresi : Bu evrede DNA kopyalanır ve her bir hücrede bulunan genetik materyalin miktarı iki katına çıkar.
• G2 Evresi : Hücre mitoz için büyüyor ve hazırlanıyor.
İnterfazda;
• organel sayısı artar,
• protein, ATP, RNA, enzim sentezi hızlanır,
• hücre hacmi artar,
• DNA eşlenir,
• hayvansal hücrelerde sentrozom eşlenir.Karyokinez (Çekirdek Bölünmesi)
Profaz
• Kromatin iplikler kromozomlara dönüşür.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
• İğ iplikleri oluşur. (Hayvan hücrelerinde sentrozom, bitki hücrelerinde mikrotübül organize edici bölge tarafından üretilir.
Metafaz
• Kromozomlar, hücrenin ekvatoral düzleminde yan yana dizilir.
• Metafaz kromozomların en belirgin görüldüğü evredir.
• Karyotip bu evrede yapılır.
Anafaz
• Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
• Sentromer bölünmesi gerçekleşir.
• Anafaz evresinde kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıkar.
Telofaz
• Profazın tam tersidir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Kromozomlar kromatin iplik şeklini alır.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
Sitokinez
Çekirdek bölünmesinin ardından meydana gelen sitoplazma bölünmesine sitokinez denir.
• Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile gerçekleşir.
• Bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu gerçekleşir.
Hayvan Hücresinde Mitoz
• İğ iplikleri sentrozom organeli tarafından oluşturulur.
• Sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir.
• Hücrelerin bölünme süreci üç aşamadan oluşur: G1, G2 ve M. Her aşamadan önce bir kontrol noktası bulunur.
• Hücre döngüsü kontrol noktalarında oluşan “devam et” ya da “dur” sinyalleri ile düzenlenir.
• Eğer hücre döngüsü düzenli bir şekilde devam etmekteyse “devam et”, problemler varsa vedüzeltilemez durumdaysa “dur” sinyali oluşturulur.
• Hücrede DNA’nın hasar görmesi nedeni ile hücrelerin kontrolsüz büyüyüp çoğalmasına kanserdenir.
• Kanser hücreleri bölünerek tümör denilen hücre yığınlarını oluşturabilirEŞEYSİZ ÜREME
• Ana canlının üreme hücresi üretmeden ve döllenme olmadan tek başına yeni bireyler oluşturmasına eşeysiz üreme denir.
• Temeli mitoza dayanır.
• Eşeysiz üreme sonucu oluşan yeni canlılar ana canlı ile aynı genetik özelliklere sahiptir. Mutasyon olmadığı sürece kalıtsal çeşitlilik görülmez. Bu nedenle eşeyli üreyen canlıların değişen çevre koşullarına uyumu daha güçtür.
• Basit ve hızlı bir üreme şeklidir.
• Eşeysiz üreme tek hücrelilerin, bitkilerin, mantarların ve hayvanların bazılarında görülür.
Bölünerek Üreme
Bölünerek üreme, prokaryot ve ökaryot tek hücreli canlılarda görülür. Birey sayısı geometrik dizi şeklinde (2,4,8,16,32…) artar.
Tomurcuklanma
Tomurcuklanma, ana bireyin vücudunda mitozla oluşan çıkıntının (tomurcuk) gelişmesiyle yeni bir bireyin oluşmasıdır. Yeni birey ana canlıya bağlı kalarak koloni oluşturabilir. Bira mayası ve hidrada görülebilir.
Sporla Üreme
Kalın bir örtüyle çevrili, olumsuz koşullara dayanıklı, özelleşmiş üreme hücrelerine spor adı verilir. Sporların uygun şartlarda gelişip yeni canlılar oluşturmasına sporla üreme denir. Plazmodyumda, bazı mantarlarda, kara yosununda ve eğrelti otunda görülebilir.
Vejetatif Üreme
Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak gibi kısımlarından yeni bitkilerin oluşmasına vejetatif üreme denir. Yumruyla üreme, soğanla üreme, rizomla üreme, sürünücü gövde ile üreme, daldırma yöntemi ile üreme, çelikle üreme, aşılamayla üreme ve doku kültürüyle üreme bitkilerde uygulanan vejetatif üreme şekilleridir.
Rejenerasyonla Üreme
Rejenerasyon, çok hücreli canlılarda ölen hücrelerin yerine yenilerinin üretilmesidir. Ana canlıdan kopan bir parçanın kendini tamamlayıp yeni canlı oluşturmasına ise rejenerasyonla üreme denir
Partenogenez
Döllenmemiş yumurtadan yeni bireyin oluşmasına partenogenez denir.
• Hücre bölünmesi, hem tek hem de çok hücreli canlılarda hayati önem taşır. Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyümeyi, gelişmeyi ve doku onarımını sağlar.
• Canlıların, türlerini devam ettirmek için kendilerine benzer yeni canlılar üretmesine üreme denir.
• Üremenin temelinde hücre bölünmeleri yer alır.
• Mitoz
• Mayoz
Hücre Neden Bölünür?
• Hacim-yüzey oranının bozulması
• Sitoplazma-çekirdek oranının değişmesi
• Hücreye bölün emrinin verilmesi
Hücre Döngüsü
• Hücre döngüsü: Yeni bir hücrenin oluşmasından sonra bölünerek yeni hücreler oluşturması süreci.
İnterfaz
Mitotik evreden daha uzun süren interfaz, üç alt evreden oluşur:
• G1 Evresi : Yavru hücre büyür ve metabolizma hızlıdır. Embriyonik hücreler hızlı bölündüğü için bu evre görülmez.
• S Evresi : Bu evrede DNA kopyalanır ve her bir hücrede bulunan genetik materyalin miktarı iki katına çıkar.
• G2 Evresi : Hücre mitoz için büyüyor ve hazırlanıyor.
İnterfazda;
• organel sayısı artar,
• protein, ATP, RNA, enzim sentezi hızlanır,
• hücre hacmi artar,
• DNA eşlenir,
• hayvansal hücrelerde sentrozom eşlenir.Karyokinez (Çekirdek Bölünmesi)
Profaz
• Kromatin iplikler kromozomlara dönüşür.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
• İğ iplikleri oluşur. (Hayvan hücrelerinde sentrozom, bitki hücrelerinde mikrotübül organize edici bölge tarafından üretilir.
Metafaz
• Kromozomlar, hücrenin ekvatoral düzleminde yan yana dizilir.
• Metafaz kromozomların en belirgin görüldüğü evredir.
• Karyotip bu evrede yapılır.
Anafaz
• Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
• Sentromer bölünmesi gerçekleşir.
• Anafaz evresinde kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıkar.
Telofaz
• Profazın tam tersidir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Kromozomlar kromatin iplik şeklini alır.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
Sitokinez
Çekirdek bölünmesinin ardından meydana gelen sitoplazma bölünmesine sitokinez denir.
• Hayvan hücrelerinde boğumlanma ile gerçekleşir.
• Bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu gerçekleşir.
Hayvan Hücresinde Mitoz
• İğ iplikleri sentrozom organeli tarafından oluşturulur.
• Sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir.
• Hücrelerin bölünme süreci üç aşamadan oluşur: G1, G2 ve M. Her aşamadan önce bir kontrol noktası bulunur.
• Hücre döngüsü kontrol noktalarında oluşan “devam et” ya da “dur” sinyalleri ile düzenlenir.
• Eğer hücre döngüsü düzenli bir şekilde devam etmekteyse “devam et”, problemler varsa vedüzeltilemez durumdaysa “dur” sinyali oluşturulur.
• Hücrede DNA’nın hasar görmesi nedeni ile hücrelerin kontrolsüz büyüyüp çoğalmasına kanserdenir.
• Kanser hücreleri bölünerek tümör denilen hücre yığınlarını oluşturabilirEŞEYSİZ ÜREME
• Ana canlının üreme hücresi üretmeden ve döllenme olmadan tek başına yeni bireyler oluşturmasına eşeysiz üreme denir.
• Temeli mitoza dayanır.
• Eşeysiz üreme sonucu oluşan yeni canlılar ana canlı ile aynı genetik özelliklere sahiptir. Mutasyon olmadığı sürece kalıtsal çeşitlilik görülmez. Bu nedenle eşeyli üreyen canlıların değişen çevre koşullarına uyumu daha güçtür.
• Basit ve hızlı bir üreme şeklidir.
• Eşeysiz üreme tek hücrelilerin, bitkilerin, mantarların ve hayvanların bazılarında görülür.
Bölünerek Üreme
Bölünerek üreme, prokaryot ve ökaryot tek hücreli canlılarda görülür. Birey sayısı geometrik dizi şeklinde (2,4,8,16,32…) artar.
Tomurcuklanma
Tomurcuklanma, ana bireyin vücudunda mitozla oluşan çıkıntının (tomurcuk) gelişmesiyle yeni bir bireyin oluşmasıdır. Yeni birey ana canlıya bağlı kalarak koloni oluşturabilir. Bira mayası ve hidrada görülebilir.
Sporla Üreme
Kalın bir örtüyle çevrili, olumsuz koşullara dayanıklı, özelleşmiş üreme hücrelerine spor adı verilir. Sporların uygun şartlarda gelişip yeni canlılar oluşturmasına sporla üreme denir. Plazmodyumda, bazı mantarlarda, kara yosununda ve eğrelti otunda görülebilir.
Vejetatif Üreme
Bitkilerin kök, gövde, dal ve yaprak gibi kısımlarından yeni bitkilerin oluşmasına vejetatif üreme denir. Yumruyla üreme, soğanla üreme, rizomla üreme, sürünücü gövde ile üreme, daldırma yöntemi ile üreme, çelikle üreme, aşılamayla üreme ve doku kültürüyle üreme bitkilerde uygulanan vejetatif üreme şekilleridir.
Rejenerasyonla Üreme
Rejenerasyon, çok hücreli canlılarda ölen hücrelerin yerine yenilerinin üretilmesidir. Ana canlıdan kopan bir parçanın kendini tamamlayıp yeni canlı oluşturmasına ise rejenerasyonla üreme denir
Partenogenez
Döllenmemiş yumurtadan yeni bireyin oluşmasına partenogenez denir.
ÜNİTE : 1 – 2.Konu: Mayoz ve Eşeyli Üreme
MAYOZ
• Canlılarda üreme organlarında bulunan eşey ana hücreleri, mayoz bölünme yoluyla yavrulara aktarılacak gametleri oluşturur.
• Eşeyli üreme, mayoz ve döllenme adı verilen iki temel işlem sayesinde gerçekleşir.
• Mayoz bölünme sonucu oluşan ve döllenmeyi sağlayan hücreler “gamet” veya “üreme hücresi” olarak adlandırılır.
• Eşeyli üremede kullanılan dişi ve erkek gametlerin (yumurta ve sperm) mayoz bölünmeyle oluşmasına gametogenez denir.
• Biri anneden diğeri babadan gelen, şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlara homolog kromozomlar denir.
Mayoz I
Profaz I
Homolog kromozomlar, karşılıklı gelecek şekilde ekvatoral düzlemde rastgele dizilir.
Metafaz I
Homolog kromozomlar, karşılıklı gelecek şekilde ekvatoral düzlemde rastgele dizilir.
Anafaz I
Homolog kromozomların rastgele ayrılması, kromozom sayısını yarıya indirir ve genetik çeşitliliği artırır.
Telofaz I
Bu evrede eşlenmiş kromatitler bir arada bulunurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik türüne göre yeniden oluşabilir ve iğ iplikleri kaybolur.
Sitokinez I
Hayvan hücrelerinde sitokinez boğumlanmayla, bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumuyla gerçekleşirken, Mayoz I’in sonunda haploit kromozomlu iki hücre oluşur.Mayoz II
Profaz II
Kromozomlar, iğ ipliklerine bağlanıp ekvatoral düzleme hareket ederken çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
Metafaz II
Kromozomlar ekvatoral düzlemde yan yana dizilir.
Anafaz II
Kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıkar.
Telofaz II
Hücre bölünmesinin son aşamasında kromozomlar gevşeyerek kromatin ipliklerine dönüşür, iğ iplikleri yok olur ve çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum yeniden oluşarak hücre bölünmesi tamamlanır.
Sitokinez II
Bu evrede sitoplazma bölünmesi tamamlanır. Böylece haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşur.
• Canlılarda üreme organlarında bulunan eşey ana hücreleri, mayoz bölünme yoluyla yavrulara aktarılacak gametleri oluşturur.
• Eşeyli üreme, mayoz ve döllenme adı verilen iki temel işlem sayesinde gerçekleşir.
• Mayoz bölünme sonucu oluşan ve döllenmeyi sağlayan hücreler “gamet” veya “üreme hücresi” olarak adlandırılır.
• Eşeyli üremede kullanılan dişi ve erkek gametlerin (yumurta ve sperm) mayoz bölünmeyle oluşmasına gametogenez denir.
• Biri anneden diğeri babadan gelen, şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlara homolog kromozomlar denir.
Mayoz I
Profaz I
Homolog kromozomlar, karşılıklı gelecek şekilde ekvatoral düzlemde rastgele dizilir.
Metafaz I
Homolog kromozomlar, karşılıklı gelecek şekilde ekvatoral düzlemde rastgele dizilir.
Anafaz I
Homolog kromozomların rastgele ayrılması, kromozom sayısını yarıya indirir ve genetik çeşitliliği artırır.
Telofaz I
Bu evrede eşlenmiş kromatitler bir arada bulunurken, çekirdek zarı ve çekirdekçik türüne göre yeniden oluşabilir ve iğ iplikleri kaybolur.
Sitokinez I
Hayvan hücrelerinde sitokinez boğumlanmayla, bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumuyla gerçekleşirken, Mayoz I’in sonunda haploit kromozomlu iki hücre oluşur.Mayoz II
Profaz II
Kromozomlar, iğ ipliklerine bağlanıp ekvatoral düzleme hareket ederken çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
Metafaz II
Kromozomlar ekvatoral düzlemde yan yana dizilir.
Anafaz II
Kardeş kromatitler ayrılır ve kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıkar.
Telofaz II
Hücre bölünmesinin son aşamasında kromozomlar gevşeyerek kromatin ipliklerine dönüşür, iğ iplikleri yok olur ve çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum yeniden oluşarak hücre bölünmesi tamamlanır.
Sitokinez II
Bu evrede sitoplazma bölünmesi tamamlanır. Böylece haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşur.
Eşeyli Üreme
• Farklı cinsiyetteki bireylerin gametlerinin birleşmesiyle yeni bir canlı oluşturan üreme şeklidir.
• Yeni canlılar, mayoz ve döllenme olaylarının bir araya gelmesiyle oluşur.
• Üreme hızı düşüktür.
• Eşeyli üremeyle doğan yavrular, hem anne babalarından hem de birbirinden farklı genlere sahip olur.
• Eşeyli üreme, genetik çeşitlilik yaratarak canlının değişen çevreye uyum sağlama yeteneğini güçlendirir.
• Mantar, bitki ve hayvanlarda eşeyli üreme yoluyla yeni bireyler oluşturularak popülasyon artışı sağlanır.
ÜNİTE : 2 – 1.Konu: Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik
Konu İçeriği
Cevap bırakın